[chocolatenoir]

Về chức danh Viện sỹ Viện Hàn lâm (Ở VN chưa có Viện hàn lâm)


Theo từ điển Nga - Việt (NXB Tiếng Nga, Mátxcơva 1979), “Akademia” có hai nghĩa: 1. Viện hàn lâm, 2. Học viện, viện (như nhạc viện, viện bà mẹ và trẻ em, viện vệ sinh môi trường, viện giúp người mù, viện hoá đạo...). Không chỉ trong tiếng Nga, từ điển Pháp - Việt (UB KHXH Việt Nam 1988) cũng thấy từ “Académie” có mấy nghĩa sau: 1. Viện hàn lâm, 2. Hội, 3. Học viện, 4. Khu giáo dục, 5. Hình vẽ nghiên cứu khoả thân. Trong từ điển Anh - Việt (NXB Chính trị Quốc gia 1993), “Academy” có các nghĩa: 1. Học viện, trường huấn luyện đặc biệt, 2. Trường trung học (ở Tô Cách Lan), 3. Hàn lâm viện, hội nghiên cứu về mỹ thuật, văn chương...


Như vậy ta thấy từ “Akademia” (hoặc từ “Académie”, “Academy”) có nhiều nghĩa trong đó có 3 nghĩa cơ bản là: 1. Viện hàn lâm; 2. Học viện, trường; 3. Hội, câu lạc bộ.

Viện Hàn lâm Khoa học Nga (Russian Academy of Science, được thành lập năm 1725 - viết tắt là RAS), cũng như Hội Khoa học Hoàng gia Anh (Royal Society of Science), và Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia Mỹ (American National Academy of Sciences), là một trong những Viện hàn lâm khoa học hàng đầu thế giới, do Nhà nước Nga quản lý, trụ sở đặt tại số nhà 14 đại lộ Lênin, Mátxcơva. Viện Hàn lâm Khoa học Nga có 1.611 cơ sở nghiên cứu khoa học trực thuộc nằm rải rác trên khắp lãnh thổ LB Nga. Những nhà khoa học được bầu là Viện sĩ Hàn lâm khoa học của Viện là những nhà khoa học đầu ngành, được bình chọn rất nghiêm ngặt, có rất nhiều đóng góp cho khoa học (thường khoảng từ 300 công trình nghiên cứu được công bố trở lên), hiện nay Viện có 464 Viện sĩ Hàn lâm Nga (tức là không kể viện sĩ nước ngoài) và khoảng 600 viện sĩ thông tấn. Ở Nga Viện sĩ Viện Hàn lâm khoa học - akademik ở Nga là một học hàm cao quý và là học vị tột đỉnh trong khoa học. Có 3 viện hàn lâm khoa học được quyền phong học vị đó: Viện Hàn lâm khoa học LB Nga (Viện HLKH Nga), Viện Hàn lâm Y học LB Nga, Viện Hàn lâm nông nghiệp LB Nga.

Mỗi viện nghiên cứu khoa học của Nga thường chỉ có một viện sĩ hàn lâm làm Viện trưởng. Năm 1998, cả nước Nga chỉ bầu thêm được 4 viện sĩ hàn lâm Viện HLKH Nga, trong đó có 1 người trẻ nhất cũng đã 46 tuổi được bầu thẳng không qua hàm Viện sĩ thông tấn.

Viện sĩ HLKH Nga được xã hội và Nhà nước tôn trọng, có chế độ đãi ngộ cao hơn, có tiếng nói với chính quyền... Trên báo chí, văn bản, giấy tờ hàm viện sĩ được ghi là “Academik” - dịch chính xác ra tiếng Việt là Viện sĩ. Còn thành viên các “viện” - câu lạc bộ kia nên dịch đúng là “thành viên”, “hội viên” member of Academy, chlen Academy.
Cho đến nay số người Việt Nam được phong Viện sỹ tại các Viện Hàn lâm nứoc ngòai là không nhiều. Đối với các Viện Hàn lâm Khoa học ở Nga thì có :
-Viện Hàn lâm Khoa học (VHLKH Nga)
Việt Nam có 5 người được bầu là Viện sĩ nước ngoài: Trần Đại Nghĩa, Nguyễn Khánh Toàn, Nguyễn Văn Hiệu, Đặng Vũ Minh và Nguyễn Duy Quý.

-Viện sĩ các Viện Hàn lâm Khoa học chuyên ngành (Nga): Vũ Tuyên Hoàng (Nông nghiệp), Phạm Minh Hạc (Sư phạm), Đặng Hữu (Cầu đường)

-Viện sĩ Viện hàn lâm Khoa học Tiệp Khắc: Nguyễn Văn Đạo

-Viện sĩ Viện Hàn lâm Khoa học Thế giới thứ 3: Nguyễn Văn Hiệu, Đào Vọng Đức, Nguyễn Văn Đạo, Trần Ngọc Thêm...