Tranh luận về Bisphenol A (BPA) từ hai quan điểm David Feldman và Steven Hentges
Năm 1992, bác sĩ David Feldman tình cờ khám phá bisphenol A rửa trôi từ bình erlen polycarbonate vào mẫu thử nghiệm và gây ra sự giả hoạt estrogen. Những năm tiếp theo, đặc biệt là sau một loạt các luật cấm, chất BPA và polymer PC có chứa nó đã làm dấy lến cuộc tranh luận về an toàn hóa chất.
Tạp chí mạng plastictoday có bài viết về tranh luận nói trên.Trước tiên xin được giới thiệu phần phỏng vấn với bác sĩ giáo sư Feldman. Ông chia sẻ quan điểm của mình về nghiên cứu đầu tiên nhằm xác định tác động khả dĩ ở các nồng độ thấp của thành phần bisphenol A (BPA) trong polycarbonate (PC) lên sức khỏe con người cách đây 20 năm.
----
Trong khi nghiên cứu hoạt tính của estrogen vào đầu những năm 1990, bác sĩ y khoa David Feldman và nhóm nghiên cứu ngạc nhiên khi thấy hoạt động kích tố tăng trưởng phát triển trong môi trường men mà không có sự thêm vào bất ký hormon kích tăng trưởng nào. Sau một loạt các thí nghiệm, các nhà nghiên cứu khám phá ra hoạt động kích tố tăng trưởng không đến từ men mà họ đang kiểm nghiệm mà đến từ các bình erlen bằng polycarbonate (PC) mà họ đang dùng để nuôi men.
PV: Khám phá ban đầu của ông về BPA là một việc tình cờ?
Feldman: Vâng, hoàn toàn thực như thế. Nó là một sự phát hiện tình cờ. Dĩ nhiên chúng tôi không có ý định tìm kiếm Bisphenol A. Cái phát hiện ngẫu nhiên đến từ việc chúng tôi thấy có cái gì đó giống như phân tử estrogen khi chúng tôi nuôi cấy men trong các bình erlen bằng chất dẻo này. Rõ ràng là men không thể tổng hợp được estrogen nhưng có cái gì đó thoát ra từ chất dẻo. Rồi chúng tôi đủ tỉnh táo để chạy một thí nghiệm kiểm tra ở bình erlen không có men và có đủ bằng chứng về sự có mặt của phân tử giống như chất kích tố estrogen trong môi trường sinh dưỡng. Chúng tôi tiếp tục lần dò và tìm thấy nó có nguồn gốc từ các bình erlen chất dẻo, Chất giả hoạt estrogen hoàn toàn không có mặt trong các bình erlen bằng thủy tinh.
Qua phân tích khối phổ , đồng nghiệp của tôi, Laszlo Tokas đã có thể định danh chất mang tính kích tố là Bisphenol A. Tiếp theo chúng tôi mua và dùng BPA tinh chất để nghiên cứu xem tại sao nó ứng xử như một estrogen. Kết quả cho thấy các phân tử BPA gắn lên thụ thể estrogen khá giống như các phân tử estrogen. Trong các thí nghiệm khác tiếp đó, BPA đã hoạt động như estrogen bằng việc lôi kéo các biểu hiện của gen đích đã được kích hoạt bởi estradiol.
PV: Tại thời điểm đó, ông có biết nguyên nhân là từ các bình erlen bằng chất dẻo PC và PC có thành phần bisphenol A?
Feldman:Đó là khi chúng tôi bắt đầu điều tra và tìm đọc tài liệu. Chúng tôi biết là chúng tôi dùng các bình erlen bằng polycarbonate, sau đó chúng tôi phát hiện nó là BPA, cái chất đang hoạt động như estrogen. Chúng tôi khảo sát cấu trúc của polycarbonate và biết rằng thành phần BPA giữ vị trí chủ chốt trong cấu trúc đó. Nếu nhớ không lầm, tôi đã liên lạc với người bên công ty Lexan Plastic (thuộc GE Plastic trước đây) thuộc Sabic Innovative Plastic là nhà sản xuất PC của Lexan. Lúc đó tôi nghĩ công ty này là nhà sản xuất PC lớn nhất nên họ có đội ngũ khoa học biết rất nhiều vè hóa học chất dẻo.
Họ đã cho tôi biết sâu thêm về một số vấn đề của chất dẻo và nguy cơ tiềm ẩn của sự rửa trôi thành phần dư trong chất dẻo. Họ cũng đã biết rằng BPA có thể rửa trôi ra khỏi những đồ chứa bằng chất dẻo. Chúng tôi gửi họ mẩu lỏng chứa qua bình erlen PC và đã được dò thấy có hoạt tính giống estrogen thông qua các hoạt động sinh học. Nhưng khi theo phương pháp phân tích của Lexon, họ không tìm thấy có sự hiện diện của BPA trong mẫu lỏng này. Vì thế họ bảo tôi ”Không có gì trong này cả” trong khi chúng tôi thấy có. Ở thời điểm đó, sự kiện này chứng tỏ với chúng tôi rằng phương pháp tìm kiếm chọn lọc sinh học nhạy hơn so với phương pháp hóa học mà bên Lexan đang dùng.
PV: Ông vẫn còn đang tìm kiếm BPA trong nghiên cứu hiện tại hay là đã đi tiếp?
Feldman:Tôi đã đi tiếp. Tôi vẫn được yêu cầu kể về nó suốt và anh là một ví dụ. Tôi vẫn rất quan tâm đến chủ đề này, vì thế tôi theo dõi rất cẩn thận những gì liên quan. Ví dụ khác, tôi mới trở về từ hội nghị của Hội Nội tiết học. Có rất nhiều chủ điểm liên quan đến tác chất làm tổn hại tuyến nội tiết. Nó đã trở thành một lĩnh vực rộng, từ việc nghiên cứu BPA đến các tác chất làm tổn hại tuyến nội tiết từ chất dẻo và các nguồn khác.
Chúng tôi đã viết chủ đề này từ cách đây 18 năm và giờ đây, các loạt bài báo tiên phong về nghiên cứu BPA hoạt động như estrogen như thế nào và xem xét ảnh hưởng của BPA lên con người như thế nào đã tạo ra môt lĩnh vực nghiên cứu mới. Hiện có rất nhiều phòng thí nghiệm nghiên cứu về nó nên chúng tôi có thể đưa những tiến bộ đó trở nên có ý nghĩa. Tôi nghĩ nó là một vấn đề sức khỏe rất nghiêm trọng mà vẫn chưa được coi trọng đúng tầm mức và mức độ lan rộng của vấn đề vẫn chưa biết rõ.
PV: Vậy theo quan điểm của ông, khoa học đã có thể nói rằng BPA có những rủi ro nguy hại cho sức khỏe chúng ta?
Feldman: Tôi nghĩ BPA là một rủi ro nguy hại cho sức khỏe, mặt dầu những chứng minh tác hại trên con người vẫn chưa thuyết phục. Chúng tôi không thể thực hiện các thí nghiệm kiểm chứng tác hại BPA trên con người nhưng chúng tôi có rất nhiều bằng chứng. Trước tiên, chúng ta biết rằng BPA có hoạt tính như estrogen và giờ chúng ta được biết, từ rất nhiều kết quả nghiên cứu rằng nó biến đổi biểu hiện gen của tế bào. Tôi không muốn nói quá chi tiết khoa học về điều đó, nhưng đơn giản là những thay đổi mà BPA gây ra có thể tìm thấy tương tự như ở diethylstilbestrol (DES)
DES rất giống với BPA. Cả hai phân tử đều là loại biphenol tổng hợp cùng dẫn xuất. Cách đây nhiều năm, DES được dùng như liệu pháp thay thế hormon estrogen cho phụ nữ. Người ta đã chỉ định DES cho phụ nữ mang thai khi đang có triệu chứng sắp sẩy thai. DES cung cấp estrogen thêm để hổ trợ và duy trì thai nhi. Vì vậy, nó thường xuyên được chỉ định với mục đích ổn định và giảm nhẹ nguy cơ sẩy thai.
Thoạt tiên, những đứa trẻ qua điều trị DES trông bình thường, nhưng 20-30 năm sau, họ xuất hiện các nguy cơ cao của ung thư âm đạo. Những nao sao đó, họ mắc phải ung thư này, bệnh hiếm gặp ở những người khác. Một bác sĩ đã phát hiện ra sự liên đới này khi anh ta dò lại hồ sơ bệnh án. Bênh nhân nử trẻ tuổi mắc ung thư âm đạo là người trải qua liệu pháp DES từ người mẹ. Rõ ràng việc sử dụng DES bảo vệ thai nhi đã được ngưng vì tác hại gây ung thư của nó.
Khám phá quan trọng này chỉ ra rằng cuối cùng việc phơi nhiễm người mẹ với một phân tử lạ có thể gây ảnh hưởng đến con cái sau này và có thể cả thế hệ kế nữa. Do vậy, sự phơi nhiễm DES ở người mẹ tác động đến con cháu , làm gia tăng nguy cơ mắc phải u ác tính như ung thư âm đạo. Đó là lo lắng lớn nhất ở tôi. Vì dù DES và BPA không phải là cặp sinh song nhưng chúng quá giống nhau đến nỗi khả năng xảy ra điều tương tự ở BPA là rất lớn. Các nghiên cứu mới chỉ ra rằng BPA cũng làm thay đổi đặc trưng biểu hiện gien ở động vật khi bị phơi nhiễm chất này.
Ngành di truyền học dựa vào mã di truyền ADN. Các phân tử đang đề cập này không làm thay đổi mã ADN nhưng chúng gây thay đổi các protein bao quanh ADN. Các protein này giúp hệ thống sinh học xác định phần nào của ADN hoạt động, phần nào không hoạt động. Đó gọi là biểu hiện gien. Sự biến đổi biểu hiện gien gây ảnh hưởng đến sự phát triển và sức khỏe của thế hệ kế tiếp dù rằng chúng không gây biến đổi gien của thế hệ này. Tôi rất quan ngại về việc BPA có những ứng xử sinh học giống như DES.
Vấn đề là chúng ta có thể không thấy các nguy cơ của BPA trong thức ăn qua nhiều năm. Sự phơi nhiễm BPA ở phụ nữ mang thai và trẻ em có thể dẫn đến tăng cao nguy cơ ung thư vú, ung thư tử cung, ung thư âm đạo và các bệnh ung thư khác gốc từ vấn đề giả hoạt estrogen. Đó là mối quan tâm chính yếu của tôi. Và ung thư chỉ mới là một trong các nguy cơ tiềm ẩn.
PV- Có một điều tôi muốn hỏi. Vì chúng ta cho rằng BPA là một hóa chất có tính tích tụ sinh học, cho nên có một số tranh luận trong công nghiệp rằng cần sự hiện diện cái gì đó để nói là nó không tốt hoặc có hay không hiệu ứng không tốt. Vậy liệu đã có nghiên cứu nào trong lĩnh vực này chưa , thưa ông?
Feldman: Hệ nội tiết là môt hệ hoạt động có quy luật rất chặt chẽ để cho người mẹ, thai nhi không bị áp lực bởi sự sai lệch dung nạp hormon không đúng lúc. Khi một bé gai bước qua tuổi dậy thì, estrogen lúc đó mới được phóng thích. Hormon này không có mặt trong suốt thời kỳ phát triển thai nhi và sơ sinh. Vậy nếu bạn cho cái chất gì đó mà nó không nên có mặt và có thể gây ra sự thay đổi cận di truyền là điều không nên ở trẻ tại thời điểm đó. Tôi muốn nói rằng đó là yếu tố rủi ro. Và nguy cơ tích tụ BPA, gắn kết các tác chất gây bất ổn nôi tiết tố sẽ khuếch đại các hoạt động dẫn đến khả năng sinh ung thư. DES và BPA không những mang tính thay đổi biểu hiện gien mà còn làm tăng nguy cơ hiểu lầm cho hoạt động điều hòa của hệ nội tiết dẫn đến sự gia tăng estrogen không đúng lúc chỉ bởi cấu trúc của chúng rất khác với các estrogen tự nhiên.
Công bằng mà nói, tôi nghĩ chúng ta chưa có bằng chứng nóng (a smoking gun). Chúng ta chưa thấy bằng rằng BPA làm tăng nguy cơ ung thư ở người như là đã thấy từ DES. Giờ chúngt a biết DES gây ra cái gì nhưng chúng ta chỉ công nhận nó theo sự kiện và bằng chứng từ quá khứ. Chúng ta vẫn chưa biết hết nếu đấy là trường hợp của BPA. Nhưng chúng ta có đủ sự so sánh tương đương với DES cho BPA, cái chất đang làm chúng ta lo lắng rất nhiều. Tôi nghĩ, nếu có chất thay thế BPA có thể dùng được, mà hình như là chúng ta có, thì điều đó sẽ là điều an toàn và khôn ngoan hơn cần làm.
PV: Ông có theo dõi sát các quy định về môi trường không?
Feldman: Có chút ít. Tôi không làm nhiều trong lĩnh vực này nữa nhưng tôi lắng nghe và nhận thấy qua rất rất nhiều năm rằng các cơ quan như EPA, FDA và các nơi làm luật khác vẫn chưa buộc thực thi vấn đề để giảm phơi nhiễm BPA. Nhưng các bậc cha mẹ đã thực hiện điều này như việc quan tâm chọn lựa bình bú sữa, đồ chơi cho trẻ và một số nguồn khác có thể gây phơi nhiễm BPA ở trẻ.
Tôi nghĩ bạn có thể không còn thấy cửa hàng nào ở Mỹ bán bình sữa có chứa BPA trong vỏ vì nhu cầu thị trường đã thúc đẩy các nhà sản xuất chất dẻo chủ động thay đổi thay vì đợi luật định ép buộc họ. Tôi tán thành điều đó.
Tôi cũng đã đưa ra lời khuyên với các con tôi cẩn thận và hạn chế việc gây phơi nhiễm BPA ở các cháu nội. Tôi nói chúng đừng sử dụng bình sữa bằng chất dẻo, không đun nấu trong lò vi ba với các đồ đựng bằng chất dẻo, cố gắng đừng uống bia từ chai bia nhựa, tránh dùng các thực phẩm đóng hộp hoặc nếu có dùng thì nên rửa chúng trước khi dùng, vân vân…
Nói cách khác, nếu bạn cho một chút estrogen ngoại sinh vào một người lớn, thậm chí nếu nó là estrogen bình thường, cơ thể trưởng thành có khả năng điều chỉnh để thích nghi. Vì vậy, tôi nghĩ nguy cơ chính là sự có mặt estrogen bất thường (không đúng chổ, không đúng lúc), nhất là trong thời kỳ phát triển thai nhi và sơ sinh. Và cũng vì đứa trẻ là một cá thể rất nhỏ, ngay cả một liều nhỏ cũng đủ để tác động rõ nét hơn là ở người trưởng thành.
Tuy nhiên, có một điều đáng để đề cập ở đây là BPA không chỉ là chất duy nhất làm hại hệ nội tiết mà còn có nhiều tác chất khác gây ảnh hưởng môi trường mang tính chất thay đổi biểu hiện gien. Cho nên, chúng ta có môt hiệu ứng tích tụ nhân tố và việc chỉ giả định riêng nồng độ ảnh hưởng BPA không thôi thì chưa phải là một đo lường đầy đủ về việc bị phơi nhiểm bao nhiêu tác chất gây hại hệ nội tiết và các tác động tích tụ có thể là gì.