Viết bài học thuật, nên hay không?

[Teppi]

Có người hỏi tôi sau khi xem qua 2 bài viết trên về bài viết tổng quan (Review article), rằng có cần thiết người viết phải trải qua hết các tầng thông tin theo tháp giá trị đó mới có thể viết thành một bài tổng quan.

Câu hỏi này rất thú vị với tôi ở chổ nó đem lại không chỉ riêng cho tôi mà cho các bạn phương cách linh hoạt trong tìm đề tài và định hướng công việc.

Thể theo quy luật, cái gì cũng có sinh – phát triển- thoái hóa - kết thúc. Cho nên, khi tìm một đề tài cho một bài tổng quan, chúng ta cần phải lưu ý đến quy luật này. Từ đây nảy sinh ra các câu hỏi chính để giúp học giả hay người viết bài luận tự tìm hiểu và xây dựng hướng đi trong bài luận:

- Chủ đề chính là cái gì?
- Tại sao nó là một chủ đề chính?
- Nó có những lý thuyết gì để làm nền tảng?
- Các lý thuyết đó được xây dựng như thế nào? Tại sao có những lý thuyết đó? Chúng có bổ trợ nhau không?
- Xuất phát từ đâu? Hiện nay thì mũi nhọn phát triển là ở đâu?
- Có bao nhiêu chủ đề phụ hay hướng phát triển liên quan?
- Có ứng dụng không? Nếu có thì có patent không? Nội dung patent liên quan như thế nào?
- Có các nghiên cứu cơ bản không? Các nghiên cứu cơ bản đó là gì?
- Có các nghiên cứu ứng dụng không? Các nghiên cứu ứng dụng đó là gì?
- Các hạn chế của chủ đề chính này?
- Xu hướng phát triển hay suy thoái của chù đề chính
- Mối liên hệ của chủ đề chính với yếu tố con người- môi trường- kinh tế như thế nào?

Việc viết nên một bài tổng quan, tùy theo theo tầm và lĩnh vực của tác giả mà nội dung và giá trị của nó sẽ cần các bước nền tảng tương xứng.

Cũng vì thế, dù cùng một chủ đề chính, nhưng không phải là tổng quan nào cũng giống nhau về nội dung và phục vụ cho mọi loại đối tượng.

Lấy ví dụ: Tổng quan về chống ăn mòn trong môi trường nước biển

Chúng ta sẽ thấy có các bài tổng quan khác nhau của cùng một chủ đề chính được viết bởi các tác giả có các nghề nghiệp và học vị khác nhau như sau:

1-Từ một nghiên cứu viên của một viện, bài viết tổng quan thường sẽ tập trung vào trình bày các kết quả thí nghiệm đạt được từ các nghiên cứu trước đây tại Khoa và so sánh những tiến bộ đạt được qua từng nghiên cứu. Bài viết sẽ cần đến tư liệu về kết quả thí nghiệm, báo cáo tổng kết của các nghiên cứu trước đây, và một vài tham luận từ các nghiên cứu đó.Đối tượng quan tâm chính là thành viên của viện và liên viện.

2-Từ một học giả chuyên về lý thuyết, bài viết tổng quan sẽ đi sâu vào trình bày các lý thuyết về chống ăn mòn trong môi trường nước biển được phát triển trong thời gian qua. Bài viết sẽ so sánh các ưu nhược điểm của các lý thuyết, lĩnh vực ứng dụng thành công của từng lý thuyết. Bài viết sẽ cần đến các luận án tiến sĩ, thạc sĩ các sách tham khảo về chuyên ngành này, các bài báo nghiên cứu khoa học thuộc hàng hàn lâm, khoa học cơ bản…Đối tượng quan tâm chính là các giáo sư chuyên ngành, nghiên cứu viên, …


3-Từ một nhà công nghệ học, bài viết tổng quan sẽ giới thiệu các công nghệ và các phát minh sáng chế liên quan đến chủ đề này. Bài sẽ thường tập trung vào so sánh các ưu khuyết điểm của công nghệ được giới thiệu đến, trình bày các cải tiến qua từng sáng chế. Thậm chí có bài còn đề cập đến khía cạnh kinh tế của của công nghệ như giá thành, chuyển nhượng, đầu tư, xu thế phát triển hoặc suy thoái…Bài viết sẽ cần đến các patent, tài liệu quy trình công nghệ, sách tham khảo chuyên môn thuộc về kỹ thuật, sách tra cứu thông số kỹ thuật, tạp chí thông tin về máy thiết bị,chuyển giao công nghệ và quy trình...Đối tượng quan tâm chính là các kỹ sư chuyên ngành, nghiên cứu viên, sinh viên, nhà đầu tư, nhà quản lý công nghiệp,…

4-Từ một nhà nghiên cứu vật liệu, bài viết tổng quan sẽ trình bày lần lượt các tiến bộ về nghiên cứu phát triển vật liệu trong chống ăn mòn. Bài tập trung giới thiệu các tiến bộ trong phương pháp nghiên cứu và chế tạo vật liệu từ phòng thí nghiệm đến sản xuất thử (pilot). Đồng thời cũng nêu lên một số rào cản, biên giới của nghiên cứu phát triển vật liệu chống ăn mòn.Bài viết sẽ cần đến các bài báo nghiên cứu khoa học chế tạo và ứng dụng vật liệu , các bài tổng quan trước đây, các sách tham khảo chuyên môn kỹ thuật, các tiêu chuẩn đo,…Đối tượng quan tâm chính là các kỹ sư chuyên ngành, nghiên cứu viên, sinh viên, nhà đầu tư, nhà quản lý công nghiệp,…

5-Từ một chuyên gia về chống ăn mòn, bài viết tổng quan thường đề cập đến các ứng dụng vật liệu và hệ thống kết cấu.Bài viết sẽ nói đến ưu khuyết điểm vật liệu khi dùng trong hệ thống chống ăn mòn và các cải tiến về cách sử dụng vật liệu cũng như hệ thống.Bài viết sẽ cần đến các patent, tiêu chuẩn ngành, sổ tay kỹ thuật, hướng dẫn sử dụng vật liệu, tiêu chuẩn chất lượng, thông tin sản phẩm, …Đối tượng quan tâm chính là các kỹ sư chuyên ngành, sinh viên, nhà đầu tư, nhà quản lý công nghiệp,…

6-Từ một nhà thiết kế, bài viết tổng quan sẽ là một bài giới thiệu các giải pháp trong thiết kế chống ăn mòn cho một dự án. Trong đó, họ sẽ trình bày tóm lượt các yếu tố kỹ thuật, điều kiện lựa chọn, giá thành, nhân lực, thời gian thực hiện và hoàn tất giải pháp trong dụ án, so sánh các ưu khuyết điểm và nêu đánh giá để lựa chọn giải pháp theo tiêu chí đã đặt ra trong điều kiện.Bài viết sẽ cần đến các tư liệu thiết kế cụ thể bảng dự toán, hồ sơ quản lý dự án ứng theo từng giải pháp nếu được áp dụng, tiêu chuẩn ngành, …Đối tượng quan tâm chính là các nhà đầu tư, nhà quản lý dự án,…

7-Từ một chủ nhiệm đề tài, bài viết tổng quan sẽ là một bài giới thiệu tóm lượt các lý thuyết, các phương pháp nghiên cứu, hiện trạng nhân lực và trang thiết bị nghiên cứu, nhu cầu kỹ thuật về chống ăn mòn trong nước biển trong bối cảnh kỹ thuật công nghệ và phát triển khoa học của đề tài. Bài viết sẽ cần đến các sách tham khảo chuyên ngành, thông tin nội bộ về cơ sở vật chất và nhân lực, thông tin khoa học chuyên ngành về chống ăn mòn trong nước biển, các bản ghi nhớ về hợp tác đầu tư khoa học, các văn bảng về quyết định ngân sách và phân bổ ngân sách đầu tư nghiên cứu khoa học,…Đối tượng quan tâm chính là các nhà đầu tư, nhà quản lý cấp cao,…

8-Từ một nhà marketing, bài viết tổng quan sẽ là một bài giới thiệu tóm lượt các thành tựu và sản phẩm mới trong chống ăn mòn trong nước biển dưới dạng so sánh với sản phẩm cũ. Thành tựu thường được trình bày tóm lượt về một dây chuyền công nghệ chế tạo ra sản phẩm và những bằng chứng về ứng dụng thành công sản phẩm mới này dưới dạng những thu thập về hình ảnh tư liệu và lời nhận xét của khách hàng khi sử dụng sản phẩm.Bài viết sẽ cần đến các thông tin nội bộ về cải tiến chất lượng, thông tin sản phẩm theo phân khúc thị trường, các bảng báo đánh giá về sản phẩm từ khách hàng, các báo cáo tổng kết dự án kinh doanh và hợp tác,…Đối tượng quan tâm chính là các nhà đầu tư, các đại diện thương mại, nhà quản lý cấp cao, kỹ sư chuyên ngành…

Tóm lại, việc lựa chọn hướng cho bài luận viết về tổng quan là đa dạng phong phú nhưng đều có quy luật. Tầng thông tin được lựa chọn theo các cấp với các mức độ khác nhau giúp phù hợp với đối tượng quan tâm.

Trở lại ý kiến ban đầu, rõ ràng ta thấy chủ đề chính càng gần với thực tế ứng dụng thì mức độ thông tin tham khảo đến để xây dựng nên một bài tổng quan càng nhiều nhưng không quá chung chung, càng có nhiều cái cụ thể , thậm chí liên quan đến bí quyết nhưng không quá lý thuyết suông, càng có nhiều cái mới nhưng đều dựa vào nền tảng cũ hay thường đi từ cải tiến. Ngược lại, chủ đề chính càng gần với học thuyết thì mức độ thông tin tham khảo đến để xây dựng nên một bài tổng quan thường cũ. độc đáo nhưng rất sâu về lý luận. Do đó, nếu viết một bài tổng quan về học thuyết thì người viết đầu tư rất nhiều và sâu về lý luận hơn là thu thập so sánh thông tin.

Cũng có nhiều sinh viên than với tôi rằng họ thấy năm nào cũng cho làm đi làm lại cùng một đề tài liểu luận về polymer này nọ…Tôi cũng để ý đến và thấy rằng, cái này họ cũng có lý và cũng có cái chưa đúng. Chung quy, cái hay cái dở đều thuộc về người hướng dẫn môn học. Nếu biết hướng dẫn tiếp thu có chọn lọc, phát huy có kế thừa thì cho dù có cùng một chủ đề chính, các tiểu luận mới với nhiều cách tiếp cận khác nhau như ví dụ trên vẫn luôn có các nội dụng khác nhau để đóng góp xây dựng cho chủ đề chính có thông tin ngày thêm phong phú và mang hàm lượng khoa học ngày càng nhiều hơn.


Tài liệu tham khảo:

-Các báo cáo tổng quan về chống ăn mòn trong môi trường nước biển của các công ty xây dựng, công ty đóng tàu, Khoa Hóa ĐH BKHN, Khoa Xây dựng ĐH BKtpHCM,
-01 bài tổng quan về vật liệu chống ăn mòn trong tạp chí Anti-corrosion Methods and Materials (Emerald Publisher)
-Các bài tiểu luận sinh viên của ĐHxxxx tpHCM về polyethylene/ PVC/Polyester không no