Viết bài học thuật, nên hay không?

[Teppi]

Thông qua cuộc tranh luận về bài viết học thuật trên thread này:

http://chemvn.net/chemvn/showthread.php?t=7966

với nhiều ý kiến đưa ra khác nhau trong cách nhìn và cách thực hành, tôi thấy cái cốt lõi vấn đề vẫn chưa được làm sáng tỏ và thống nhất. Đó là hướng dẫn thực hành cụ thể -rõ ràng về BÀI VIẾT HỌC THUẬT. Cho tới giờ, vẫn chưa có thấy ai nói sát sườn đến chuyện này trong các thread khác ở diễn đàn. Vì vậy trong phần này, tôi muốn trở lại vấn đề này theo hướng tiếp cận vào cách nhận dạng và đánh giá một bài viết được cho là bài viết học thuật, cách thực hiện một bài viết học thuật cho chính mình. Và cũng để trả lời cho câu hỏi băn khoăn của nhiều người rằng liệu viết một bài viết học thuật có qua khó, quá cao siêu hoặc vượt tầm?

Một bài viết được coi là một bài viết học thuật khi nó đáp ứng ba tiêu chí sau:

-cung cấp kiến thức có cơ sở khoa học đáng tin cậy

- chuyển tải nội dung bằng ngôn ngữ khoa học nhưng thể hiện văn phong có chọn lọc gần gũi với trình độ người đọc

- có kết hợp logic các yếu tố tham khảo, biên dịch, luận giải, tổng kết giữa các nguồn tài liệu và tư duy của tác giả bài viết

Thiếu một trong ba tiêu chí trên, bài viết không thể được coi là một bài viết học thuật. Ba tiêu chí này giúp định rõ về cách trình bày (format), xây dựng dàn ý (outline), cách dùng từ (word usage), cách lập luận (argument), cách minh họa (illustration),v.v…

Theo ba tiêu chí trên, bài viết học thuật có thể phân thành 05 loại chính:

-báo cáo thực hành
-báo cáo thực tập/kiến tập
-báo cáo nghiên cứu
-tham luận khoa học
-tổng quan

05 loại bài viết trên có những điểm khác nhau về cách trình bày và tầm mức nội dung

Báo cáo thực hành là một bài viết đi sâu vào thực hành của chính người viết. Nội dung chủ yếu của nó là thông báo khoa học về tiến trình và kết quả những gì tác giả đã làm và đạt được trong một phạm vi hẹp của chuyên môn, thực hành.

Ví dụ: Độ pH của bùn đỏ theo thời gian - Bài báo cáo sẽ đề cập đến việc lấy mẫu, cách chuẩn bị thí nghiệm, cách tiến hành thí nghiệm, kết quả pH đo được và biễu diễn mối quan hệ các kết quả theo yếu tố thời gian.

Ví dụ: Báo cáo theo dõi vi phạm quay cóp bài ở sinh viên trong năm học 2008- Bài báo cáo sẽ đề cập đến địa điểm kiểm tra, bối cảnh, các trường hợp ghi nhận vi phạm và biểu diễn mối quan hệ các trường hợp đó theo yếu tố thời gian hoặc địa điểm hoặc môn ngành.

Báo cáo thực tập/ kiến tập là một bài quy hoạch cho việc đi thực tế, thực hành của chính tác giả về một hoạt động nào đó của một tổ chức. ( khoa học-công nghệ, giáo dục, nghệ thuật)

Ví dụ: Tham quan công ty môi trường chuyên xử lý chất thải bùn đỏ - Bài quy hoạch sẽ tập trung vào việc mô tả dây chuyền xử lý chất thải bùn đỏ của công ty, hệ thống tổ chức-vận hành và quản lý dây chuyền, quản lý chất lượng. Các nhận xét, kiến nghị cũng sẽ được nêu ra nếu cần thiết.

Ví dụ: Dự giờ gác thi môn Hóa lý Polymer của lớp Kxx- Bài báo cáo sẽ tập trung vào báo cáo trình tự tổ chức thực hiện của giám thị coi thi, thái độ và hành vi của sinh viên trước, trong và sau khi thi, các hiện tượng bất thường trong khi làm bài thi của sinh viên, thái độ và ứng xử sư phạm của cán bộ coi thi trong quá trình gác thi.Các nhận xét, kiến nghị cũng sẽ được nêu ra nếu cần thiết.

Báo cáo nghiên cứu là bài viết báo cáo về kết quả từ quá trình nghiên cứu một vấn đề khoa học và những bàn luận về những kết quả đó của chính tác giả.

Ví dụ: Ảnh hưởng của bùn đỏ lên sinh thái đất và sự phát triển của cây cà phê tại khu vực hoàn thổ - Bài viết tập trung báo cáo các kết quả khảo sát về sự thay đổi của sinh thái đất theo các yếu tố tác động chính từ chất thải bùn đỏ, các kết quả khảo sát về sự phát triển của cây cà phê trồng trên hệ đất này, bàn luận của tác giả về mức độ gây ảnh hưởng theo các yếu tố từ các kết quả đã trình bày.

Ví dụ: Ảnh hưởng của phương pháp giảng dạy và đánh giá môn lý thuyết Hóa Polymer đến hiện tượng quay cóp của sinh viên - Bài viết tập trung về báo cáo các kết quả khảo sát tác động của các phương pháp giảng dạy trong môn học này đối với sinh viên theo các yếu tố liên quan đến trí nhớ và tâm lý, các kết quả khảo sát về tác động của các kiếu đề thi môn học đến các trường hợp vi phạm quay cóp ở sinh viên. Các bàn luận về sự tương quan các yếu tố trí nhớ và tâm lý đến phương pháp giảng dạy và cách thức đánh giá kiến thức cho môn học này.


Tổng quan là một bài viết tổng gộp về các thành quả nghiên cứu khoa học theo một chủ đề nhất định. Mục đích của bài viết là vẽ ra một cái nhìn toàn diện (helicopter view) về chặng đường phát triển, hiện trạng của nghiên cứu, ứng dụng trong khoa học theo chủ đề nhất định. Tác giả bài viết chủ yếu thực hiện việc trích lượt có chọn lọc và logic các thông tin từ các thông tin khoa học, báo cáo nghiên cứu, báo cáo thực hành, , sách, bằng sáng chế.

Ví dụ: Công nghệ xử lý chất thải bùn đỏ từ luyện tách nhôm từ quặng bauxit tại Úc và các nước khác trên thế giới – Bài viết sẽ trình bày các công nghệ xử lý bùn thải đang được áp dụng tại Úc và các nước khác cũng như các kết quả đạt được trong các nghiên cứu công nghệ mới theo các patent, bài báo nghiên cứu ứng dụng, sách chuyên ngành, tài liệu giới về thiết bị và sản phẩm công nghệ mới. Các ưu khuyết điểm và các xu thế được trình bày theo dạng so sánh và theo trình tự thời gian để cho thấy hiện trạng và các tiến bộ của việc xừ lý chất thải này.

Ví dụ: Vấn nạn quay cóp trong giới sinh viên – Bài viết sẽ lần lượt trình bày các yếu tố ảnh hưởng đến tâm lý , hành vi và động cơ của sinh viên trong việc quay cóp. Đồng thời bài viết cũng chỉ cho thấy các hình thức, các kiểu quay cóp của sinh viên trong khi làm bài thi.

Tham luận khoa học là bài viết luận cao cấp và chuyên sâu . Nội dung chủ yếu là các ý kiến tranh luận xung quanh một vấn đề khoa học. Lập luận phần lớn là phân tích, phản biện, phê bình. Tác giả bài viết là người xây dựng nên cốt lõi của nội dung. Các tham khảo chủ yếu để minh chứng , minh họa cho ý kiến tranh luận và phản biện. Mục đích của bài viết tham luận là đi sâu vào làm sáng tỏ một vấn đề khoa học.

Ví dụ: Vấn đề xử lý bùn đỏ trong khai thác quặng boxit ở Tây Nguyên. - Bài viết tham luận là bài sẽ đề cập đến ưu và nhược điểm của giải pháp hiện hành trong xử lý bùn đỏ sau khi khai thác boxit ở khu mỏ.Phân tích nhược điểm của gỉai pháp hiện hành, nêu rõ những hậu quả có thể xảy ra và đề xuất các hướng khắc phục hay giải pháp thay thế khả thi trước mắt và trong tương lai.

Ví dụ: Vấn đề giải pháp khắc phục tình trạng sinh viên quay cóp trong thi cử- Bài viết tham luận là bài sẽ đề cập đến ưu và nhược điểm của giải pháp hiện hành trong việc chống sinh viên quay cóp.Phân tích nhược điểm của giải pháp hiện hành, nêu rõ những hậu quả có thể xảy ra và đề xuất các hướng khắc phục hay giải pháp thay thế khả thi.

Nắm được các phân biệt nói trên, người đọc có thể hiểu được cái gì tác giả muốn chuyển tải đến.Đồng thời, tùy theo vấn đề, sự hiểu biết, tầm mức của luận bàn mà chọn loại kiểu bài viết học thuật để trình bày và phản ảnh hiệu quả vấn đề của người viết.

( còn tiếp)